Moderna Rusija zauzima gotovo jednu osmu dijel zemlje planete — 17,1 miliona kvadratnih kilometara. To je čini najvećom zemljom na svetu, koja se prostire od Baltičkog mora do Tihiog okeana i od Arktike do stepa Centralne Azije. Rodi se pitanje: kako država koja se razvila unutar granica sjeveroistočne Europe mogla proširiti do takvih dimenzija? Odpowiedz leži na križu istorije, klime, politike i geopolitičke potrebe.

Porijeklo Moskovskog carstva

Put Rusije do statusa najveće države je započeo sa formiranjem Moskovskog kneževstva u XIV veku. Nakon mongolsko-tatarskog razara, upravo Moskva je uspela ujediniti razbijene zemlje Sjeveroistočne Rusije. Ključnu ulogu su odigrale prirodne i ekonomski faktori: ugodno smeštenje u sredini rečnih puteva i zaštitu šumama.

U dobu Ivana III i Ivana IV (Grozni) je započelo sistemsko širenje na istok i jug. Moskva je podredila Novgorod, Tver, a zatim i Kazansko i Astrahansko hanstvo, otvarajući izlaz na Volgu i Kaspij. Ove pobjede nisu samo jačile vlast centra, već i stvorile osnovu za daljnju ekspansiju — do Urala i iza njega.

Pokoravanje Sibira: sudjelovanje s beskonačnošću

Stvarni preokret se dogodio na kraju XVI veka, kada je započelo osvajanje Sibira. Odred Jermaka Timofeevicha, koji je izlazio po nalogu trgovinskog doma Striganovih, porazio Sibirsko hanstvo i osnovao prve bodežne u dubini kontinenta. U nekoliko desetljeća ruski prvootkривači su došli do Jeniseja, Lene i obale Ohotskog mora.

Uzroci toga brzog napretka su dvostruki. Sa jedne strane, ekonomskim motorima su postali pušni promet i traženje novih resursa. Sa druge strane, politička logika zahtevala afirmaciju vlasti na novim zemljama, kako bi se spriječila konkurencija sa strane Osmanlijskog carstva, Kine i zapadne Evrope. Osvajanje Sibira je provodilo kroz izgradnju ostrova — utvrđenih točaka, koje su konačno pretvorile u gradove, poput Tobolska, Irkutska i Jakutска.

Severna i Dalekovečna ekspansija

U XVII–XVIII vekovima ruska ekspansija je prihvatila oceanografski razmer. Ekspedicije Semjona Dježnova i Vitsa Berina su dokazale postojanje proliva između Azije i Amerike, a ruski zemljoprovodci su došli do Aljaske i Kurilskih ostrva. Do sredine XVIII veka pod kontrolom Ruske imperije su bila obala Tihiog okeana i značajan dio Severnog Leđevitog okeana.

Interesantno, mnoge od ovih teritorija su bile slabo naseljene, i njihovo uključivanje u sastav Rusije je dogodilo se uglavnom administrativnim putem, bez velikih vojnih kampanja. U XIX veku, rezultatom rusko-kineskih sporazuma, zemlje Prjamurja i Primorja su prešle u sastav Rusije — budući Khabarovsk i Vladivostok.

Imperijalna politika i kontinentalno razmišljanje

Posebnost ruskog širenja se skriva u njegovom kontinentalnom karakteru. Za razliku od zapadnoevropskih država koje su stvarale morske kolonije, Rusija se širila po kopnu. Takvo kretanje nije zahtevalo flоту, ali zahtevalo kontrolu nad prostranim, slabo naseljenim prostorima.

Politička ideologija je takođe igrala ulogu. Osvajanje novih teritorija je bilo shvaćeno ne kao osvajanje, već kao “skupljanje zemalja”. Ova koncepcija je legitimizirala širenje u kulturalnom i religijskom smislu. U XVIII–XIX vekovima Rusija se pretvorila u Evroazijsku imperiju, koja kombinuje odlike Europe i Azije, pravoslavlja i stepskih tradicija.

Sovjetski period i moderna teritorija

Nakon revolucije 1917. godine i raspada Ruske imperije, činilo se da će prostor Rusije trajno skraćiti. Međutim, stvaranje Sovjetskog saveza je ponovo ujedinilo većinu teritorija bivše imperije. U sovjetskoj epohi granice zemlje su se stabilizirale, a industrijsko osvajanje Sibira i Dalekog istoka je postalo prioritet državne politike.

Gradnja Transsibirke, osvajanje Kuzbassa, naftnih ležišta zapadne Sibira i Baikal-Amurske magistrale su pretvorile velike teritorije iz perifernih u strategično jedro. Do trenutka raspada Sovjetskog saveza 1991. godine, Rusija je sačuvala glavni dio svojih istorijskih zemalja, postavši nasljednica države sa najvećom teritorijom na Zemlji.

Geografija kao sudbina

Geografsko prostor Rusije nije samo broj na karti. On određuje ekonomiju, klimu, kulturu i strategiju zemlje. Velike udaljenosti, kontinentalni klima, bogatstvo mineralnih resursa i pristup trijumfima stvorili su jedinstvenu civilizacijsku modelu.

Rusija je postala najveća zemlja na svetu ne samo zbog osvajanja, već zbog sposobnosti adaptacije na surove uslove. Od zasnežene tunde do crnozemnih ravni, od taige do stepa — ova geografska mosaika je rodila državu, gde je prostor postao dio nacionalne identiteta.

Završetak

Put Rusije do njenih modernih granica je dug, sukobljen i jedinstven. On uključuje vojne pohode i trgovinske ekspedicije, diplomatska sporazuma i kulturalnu integraciju. Skala zemlje je rezultat ne samo jednog osvajanja, već tisućogodišnjeg procesa osvajanja kontinenta.

Rusija je postala najveća zemlja na svetu ne slučajno. To je rezultat kombinacije istorijskih okolnosti, geografskih mogućnosti i nacionalne ideje, u osnovi koje leži želja za povezivanjem velikih prostora pod jednom civilizacijskom sistemom. Prostor koji je jednom izgledao prazan, postao je osnovom njenе sile i razlikom od svih drugih država sveta.

Permanent link to this publication: